Spacer historyczny po Ruszowie i okolicy - miejsca pamięci. Aktualizacja - odnaleziony pomnik

Edward Remiszewski - zainspirowany prelekcją M. Marciniaka
Jan Amos Komeński twierdził że „Trzeba ludzi uczyć w granicach możliwie najszerszych, nie tylko z książek czerpać mądrość, ale z nieba, ziemi, z dębów i buków... .

Zgodnie z tym przesłaniem postanowiłem zabrać Czytelników Wędrowca Ruszowskiego na wycieczkę historyczną po Ruszowie i okolicznych lasach, aby ukazać miejsca, które zostały
upamiętnione przez ruszowian, aby uczcić ludzi, ważne wydarzenia lub idee. Jak przystało na rozważania historyczne, podróż będzie odbywać się w czasie (od XVII wieku do dnia dzisiejszego) i przestrzeni (Ruszów i okoliczne lasy).

 LINK do mapki pomników 

1. Najstarsze tablice; nagrobki i epitafia 

Nagrobki ze zlikwidowanego w 1965 r. cmentarza niemieckiego. LGH postanowiła ocalić je od zniszczenia i wyeksponować w formie lapidarium na murze przykościelnym.

Na murach cmentarnego i ogrodzeniu kościoła umieszczono kilka tablic upamiętniających ruszowian (rauschłerów) zasłużonych dla parafii Ruszów (Rauscha). Najstarsze z nich z nich pochodzą z XVII wieku.  Parafia ewangelicka Rauscha obejmował swoim zasięgiem również Parową.

2. Przedwojenne pomniki imperialne i upamiętniające pamięć poległych mieszkańców Rauscha podczas wojen toczonych przez Cesarstwo Niemieckie

Pomnik bohaterów wojny prusko - francuskiej - stał na placu Rumla, koło dębu, zdjęcie przekazał P. Czesław Szczudrawa

Fragment pomnika Wilhelma I z Ruszowa, odnaleziony przy drodze w Poświętnym. Zdemontowany w latach 70 tych podczas budowy bloków mieszkalnych.  Przeleżał kilka lat na podwórku  tzw. "Parku Konnego', a następnie przewieziony do Poświętnego i ustawny na poboczu drogi.

Tablice, marmurowy obelisk  oraz kamienne ozdoby zaginęły bezpowrotnie. 

Lewy górny róg: pomnik poległych w wojnie prusko - francuskiej, zwieńczony rzeźbą przedstawiającego anioła pokoju. Podobny pomnik - kolumna z aniołem pokoju na szczycie znajduje się w Monachium. Zweryfikowano lokalizację w Ruszowie: Plac Rumla - koło dębu 

Środek obrazu: pomnik imperialny ku czci cesarza Wilhelma I (wylot obecnej ulicy Plater, dawniej |Hindenburga). Proszę zwrócić uwagę na ogromny budynek po drugiej stronie ulicy. Mieścił się tutaj sklep kolonialny i chemię Persila.

Pomnik imperialny w Ruszowie. Poświęcony cesarzowi Niemiec Wilhelmowi I.
Cesarz prawdopodobnie gościł  w 1879 r. (po polowaniu) w ruszowskiej restauracji. Dzisiaj w tym miejscu stoi sklep Groszek

Gaj Honoru - stan obecny . około 90 arów lasu. Dęby amerykańskie, daglezje,świerki, sosny i świerki. Teren warto objąć ochroną jak pomnik przyrody.

Pomnik poległych mieszkańców Ruszowa podczas I wojny światowej - w parku za szkołą. Płyty pomnikowe poległych niemieckich żołnierzy zachował się w doskonałym stanie. Członkowie LGH znają ich położenie, ale nie udostępniamy tej informacji publicznie w obawie przed ich zniszczeniem lub kradzieżą.

Jedna z tablic okalających pomnik poległych mieszkańców Ruszowa podczas
wielkiej wojny 1914-1918

Gaj Honoru - Ehrenhain. Tu stał pomnik poległych w I wojnie światowej  88(?) mieszkańców Ruszowa.

Fragment pomnika upamiętniającego poległych członków parafii ewangelickiej Rausha. Napis na obelisku głosi: „1914-1918. Wierni, aż do śmierci. Zginęło 88 niemieckich braci naszej ewangelickiej parafii, śmiercią walecznych dla Ojczyzny. Ojczyźnie wolno żądać każdej ofiary”.

Kościelna Wieś -Tu było mauzoleum poległych podczas wielkiej wojny mieszkańców Kościelnej Wsi. (Skrzyżowanie szosy z drogą leśną do Nowoszowa. Zburzone na początku lat 60 -tych XX wieku. Brak zdjęć tego obiektu

3. Głazy i kapliczki porozrzucane w lasach

 Głaz z napisem Forstmeister Max Reichert-Facilides 1880-1924 znajduje się przy szosie Ruszów - Gozdnica, około 200 metrów za skrzyżowaniem z trasą dawnej linii kolejowej - zdjęcie  i tekst Aleksander Pitura.

Nasze lasy kryją wiele tajemnic, jedną z nich jest głaz z napisem Forstmeister Max Reichert-Facilides 1880-1924. Na razie poznaliśmy kilka faktów, ale być może już niebawem poznamy dokładniej jego historię.

"Max Reichert był jednym z 13 dzieci nauczyciela Johanna Gottlieba Reicherta (ur. 18.03.1801 i zm. 26.12.1856 r.) i Alwiny Reichart (zm. 1880 r.) Został adoptowany przez Gallusa Alexandra Facilidesa we wczesnym dzieciństwie po przedwczesnej śmierci ojca. Dorastał w Plauen (Hammerstrasse 36) otoczony kręgiem rodzinnym. Cała jego edukacja i szkolenie były finansowane przez rodzinę Facilides. Max studiował leśnictwo. Wyjechał do Ruszowa na Śląsku w dystrykcie Goerlitz gdzie został nadleśniczym. Jako dowód wdzięczności dla rodziny Facilides zmienił swoje nazwisko na Max Reichert - Facilides, które następnie przekazał swojemu synowi Waltherowi."

To tekst będący przypisem pracy dyplomowej, której tytuł brzmi mniej więcej tak: "Kallmeyer und Facilides - architekci i budowniczowie budynków rządowych. Wspólnota architektoniczna w kontekście jej rozwoju od konserwatywnych tendencji projektowych do architektury nowoczesności" Praca dotyczy najprawdopodobniej przybranego ojca Maxa, który był architektem.

To jeszcze nie koniec, bo niedawno wszedłem w kontakt z prawnuczką nadleśniczego, która co ciekawe w kwietniu br. odwiedziła dom, w którym mieszkał jej pradziadek.
Bardzo możliwe, że data widniejąca na kamieniu jest datą narodzin i śmierci, choć jeszcze na pewno tego stwierdzić nie można. Zastanawiające jest jednak to w jakim celu ktoś w środku lasu chciał upamiętnić akurat tego nadleśniczego. Czy zasłużył sobie swoim życiem, pracą, a może jakimś wyczynem? Tego właśnie spróbujemy się dowiedzieć...

Napis głosi:  Wilhelm książę Prus upolował  23 kwietnia 1879 roku swojego pierwszego głuszca. Miejsce w pobliżu dawnej kopalni gliny na Rychlinku

Obecny stan kamienia

Kamień na cmentarzu w Nowoszowie postawiony dla upamiętnienia 100 rocznicy bitwy narodów pod Lipskiem. Prawdopodobnie zaginął w 2016 roku.

Rzeka Czerna Wielka stanowiła w 1813 roku granicę pomiędzy Saksonią i Prusami. Wioska Nuehaus leżała po obu stronach rzeki. Możliwe, że w początkowej fazie bitwy narodów pod Lipskiem Polacy razem z  Niemcami z lewobrzeżnego Nowoszowa walczyli z Prusakami.

Kapliczka dziękczynna ufundowana przez leśniczego Władysława (Sławka) Auguścika w podzięce Bogu za uratowanie życia.

"Małpi Gaj" (Schnellfortel) - leżąca kamienna tablica  z wyrytą sentencją w języku niemieckim. Prawdopodobnie pochodzi z pobliskiego cmentarza (Klików, Klix).Tłumaczenie T. Berestecki, przekazał Jerzy Peroński.

Bóg nasz, który widzi jak
my ludzie obchodzimy się z naszym duchem i tym
co posiadamy, po śmierci naszej
obdarza nas życiem wiecznym
albo  pozbawia duszę naszą i ciało
łaski zbawienia
 1772

Radością moja i rozkoszą
jest wszechobecny Bóg
i światło wiekuiste, które mnie
także tu, w tym miejscu
miłosierdziem obdarza
 1768

4. Kamienie pamiątkowe, tablice, dęby pamięci i monumenty na terenie Ruszowa

Dąb Niepodległość posadzony uroczyście w 2018 roku w 100. rocznicę odzyskania niepodległości przez Polskę

Plac Partyzantów, dawniej Horsta Wessla - widoczny skwer z kamieniem pamiątkowym na którym umieszczono szyld z napisem "Dąb Hitlera". Zdjęcie wykonano w około 1944 roku. Po wojnie zdjęto z głazu kamienną tablicę sławiąca wodza III Rzeszy i wyryto napis gloryfikujący tych co walczyli o Polskę Ludową. Decyzją Wojewody dolnośląskiego pomnik zostanie zabrany z tego miejsca, ponieważ jakoby propaguje system komunistyczny. 

Oznakowanie szlaku bojowego żołnierzy II Armii WP. W drodze nad Nysę Łużycka, miejsce bitwy w Toporowie. Oryginalną mosiężną tablicę ukradli " złomiarze", odnowiono w listopadzie 2017 r.

Pomnik bohaterów 37 pp II Armii WP uroczyście odsłonięty na podwórku szkolnym w 1973 roku. 

W tym miejscu rósł dąb Hitlera, który wycięto w latach 60, ponieważ upamiętniał  zbrodniarza i jego chorą ideologię. W latach 50 - tych dokonano tutaj ekshumacji 5 poległych żołnierzy II Armii WP. Ich ciała zostały pochowane na wojskowym cmentarzu w Zgorzelcu. 

Pomnik znajduje się w parku wiejskim. Odsłonięty w 2012 roku

Dąb i tablica upamiętniają "Marsz dla życia" 17.04.2011 r.
Usytuowanie- teren kościoła parafialnego

850 letni Dąb Chrobry w Piotrowicach koło Szprotawy - z jego żołędzi wyhodowywano " Dęby papieskie", również ten w Ruszowie

Tablica wmurowana na ścianie budynku pocztowego w Ruszowie.

Na terenie Ruszowa podczas II wojny światowej działały filie obozu z Gross - Rosen (Rogoźnica). Byli tutaj więzieni również powstańcy warszawscy. Kilkudziesięciu polskich więźniów pracowało w tartaku za Starą Hutą (zabudowania przy dawnej stacji kolejowej Szklarka) oraz przy wyrębie lasu. W 1996 r. Ruszów odwiedził jeden z powstańców warszawskich, który opowiadał mi o pracy w Ruszowie w charakterze więźnia obozowego. 

Szkoła dwojga imion - jedna z nielicznych w Polsce. Tablice

przed wejściem do głównego budynku Szkoły Podstawowej w Ruszowie.

5. Krzyże przydrożne, cmentarne i przykościelne

Krzyż postawiony na pamiątkę wizyty papieża
Jana Pawła II w Diecezji Legnickiej w 1997 roku

Krzyż upamiętniający Milenium 

Krzyż przydrożny  - przy ulic Łużyckiej. Skrzyżowanie ulic Łużyckiej, Leśnej
i Szklanej. Upamiętnia przybycie osadników ze Wschodu w 1946 roku

Krzyż cmentarny - odnowiony w 2018 roku

Krzyż przydrożny przy ulicy Żagańskiej

Krzyż przydrożny Kościelna Wieś 

6. Pomniki przyrody

Zdjęcie powyżej

Ogromny dąb zwany Bolko - w chwili powalenia w latach  80 XX wieku miał przeszło 500 lat. Leśnictwo Okrąglica. Jeszcze w latach 50- tych posiadła kilka zdrowych gałęzi.  Resztki starego dębu ze wzgórza Słonki - przedwojenny Pomnik Przyrody "Salzbruhnn Eiche"

Z buku pospolitego -  witacz przydrożny. Rzeźbę wykonał p. Marek Łazowski z Iłowej

Buk - pomnik przyrody, usunięty, ponieważ stanowił
zagrożenie dla ruchu drogowego, przekształcony w 2018 roku w "witacz"
przydrożny

Dąb szypułkowy Dzielny w Polane -

Wiąz szypułkowy przy drodze do Gozdnicy

Buk Kmieć - pomnik przyrody. Kościelna Wieś koło sklepu spożywczego
p. Grelów