Ślady historii - pomniki

Wielka wojna (1914-1918) szczęśliwie ominęła Łużyce, a nawet prawie całą Prowincję Śląską. Znajdując się jednak w granicach pruskich, dostarczały armii tego kraju rekrutów. Wielu zwykłych mieszkańców wiosek i miast oddało życie na frontach I wojny światowej zgodnie z głoszoną dewizą "Ojczyźnie wolno jest żądać każdej ofiary". 

Jeszcze w ostatnich miesiącach wojny lub po jej zakończeniu powstawały w prawie każdej miejscowości pomniki tych, którzy wyruszyli ze swoich spokojnych miejscowości na okrutną wojnę i na niej zginęli. Często za towarzyszy broni mieli Polaków z innych regionów Niemiec: Wielkopolski, Górnego Śląska, Kaszub. Co dziewiąty z nich nie wrócił do domu.

Pomniki wojenne najczęściej lokalizowano w okolicach budowli sakralnych – kościołów, kaplic, często jednak trafiały do centralnych, reprezentacyjnych punktów miejscowości. Pomniki przybierały różne kształty; od prostych głazów do okazałych pomników, a nawet monumentalnych budowli. Niektóre są proste w formie, na innych znajdziemy różnego rodzaju ozdabiające je architektoniczne detale. Wśród tych ostatnich pojawiały się: Krzyż Żelazny, wieniec laurowy, hełm, miecze, liście dębu, lew i orzeł oraz wierzba płacząca. Wokół pomników sadzono drzewa: dęby, lipy, wierzby. -źródło - https://blog.przystanekd.pl/2020/11/slady-po-wielkiej-wojnie-na-dolnym.html.

W niektórych miejscach tworzyły gaje: w Gozdnicy Gaj Bohaterów złożony ze 125 dębów, w Ruszowie Gaj Honoru obsadzony egzemplarzami drzew różnych gatunków, a w Węglińcu wokół wojennego pomnika w kształcie piramidy posadzono lipy drobnolistne.

Do dnia dzisiejszego tylko nieliczne obeliski przetrwały w dobrym stanie. Większość z nich zniszczono, a tablice pamiątkowe zakopano. Po 2000 roku część z nich wróciła na dawne miejsca: okazale wygląda dzisiaj pomnik w Klikowie oraz w Kowalicach koło Iłowej, w Starym Węglińcu nienaruszony postument przetrwał 75 lat na terenie kościelnym. Inne przechodziły zaskakującą metamorfozę - od pomnika poległych żołnierzy radzieckich (Iłowa) po piramidę Powrotu do Macierzy w Węglińcu.

W Jagodzinie członkowie OSP odnalezioną tablicę pamiątkową z nazwiskami poległych mieszkańców Nouhammer godnie wyeksponowali w nowym miejscu koło remizy OSP  (pomnik w Jagodzinie stał do 1945 r. koło dębu, blisko przystanku PKS).

W Kościelnej Wsi przy leśnej drodze prowadzącej do Nowoszowa (Nouhaus) istniało jeszcze do lat 50. okazałe mauzoleum. Dzisiaj w tym miejscu widać tylko ledwo wystający z ziemi cokół. Nieznane są mi miejsca pamięci w Rychlinku  (prawdopodobnie na starym cmentarzu w Brzezinach (Birkenlahe), Piasecznie i Zielonce.

Pomniki wojenne są wymownymi świadkami zmiennej historii ziem, na których przyszło nam żyć, a koniec wielkiej wojny (11 listopada 1918 r.) stał się początkiem niepodległej Polski. Warto o tym pamiętać. er

Pomnik poległych 63 mieszkańców Rauscha w latach 1914- 1918) - nagrobki otoczone Gajem Honoru

- stan obecny - około 90 arów lasu. Rosną tam dęby amerykańskie, daglezje, sosny i świerki. Teren warto objąć ochroną jako pomnik przyrody.  Płyty pomnikowe poległych mieszkańców Rauscha zachował się w doskonałym stanie. Członkowie LGH w Ruszowie znają ich położenie, ale nie udostępniają tej informacji publicznie w obawie przed ich zniszczeniem lub kradzieżą. Istnieje zamiar wmontowania płyt w mur przykościelny i utworzenie w tym miejscu lapidarium. 

Tablica upamiętniająca poległych w I wojnie członków ruszowskiej parafii ewangelickiej (Ruszów, Kościelna Wieś, Parowa). Fragment pomnika  upamiętniającego poległych członków parafii ewangelickiej Rausha. Napis na obelisku głosi: „1914-1918. Wierni, aż do śmierci. Zginęło 88 niemieckich braci naszej ewangelickiej parafii, śmiercią walecznych dla Ojczyzny. Ojczyźnie wolno żądać każdej ofiary”. (tł. Answer Zorn) - stoi za starym kościołem ewangelickim w Ruszowie.

 

W prawym dolnym rogu - pomnik wojenny w Jagodzinie

Ocalały obelisk w Kowalicach

Uratowany pomnik w Klikowie

Mauzoleum w Czerwonej Wodzie

Okazały pomnik w Gozdnicy. Gaj Bohaterów-125 dębów

Pomnik poległych podczas I wojny światowej mieszkańców Kohlfurtu w kształcie piramidy. Zbudowany w 1930 r. Otaczał go Gaj Bohaterów- każda lipa oznacza zabitego lub zaginionego  podczas wielkiej wojny mieszkańca Kohlfurtu. Monument przekształcony po wojnie ( 6 maja 1945 r.) w Pomnik Załączenia Ziemi Dolnośląskiej z Macierzą, a Gaj Bohaterów w park miejski.

Zachowany pomnik wojenny przed kościołem w Starym Węglińcu

Pomnik wojenny 1914-1918 w Iłowej